کیفیت درمان با نسخه الکترونیک افزایش یافت
بهره‌مندی از نسخه الکترونیک انقلابی در حوزه درمان به شمار می‌رود و سازمان تأمین‌اجتماعی به عنوان نهادی که پوشش بیمه نیمی از جمعیت کشور را برعهده دارد، کلید اجرای این طرح را برای نخستین‌بار در کشور روشن کرد.
بهره‌مندی از نسخه الکترونیک انقلابی در حوزه درمان به شمار می‌رود و سازمان تأمین‌اجتماعی به عنوان نهادی که پوشش بیمه نیمی از جمعیت کشور را برعهده دارد، کلید اجرای این طرح را برای نخستین‌بار در کشور روشن کرد. استفاده از نسخه الکترونیک ابتدا در مراکز ملکی این سازمان آغاز شد و پس از احصاء مسائل و مشکلات، به مراکز طرف قرارداد تسری یافت. این طرح سپس از سوی وزارت بهداشت محور توجه قرار گرفت و به واسطه جایگاه قانونی آن به سرعت در کشور اجرایی شد؛ به نحوی که از ابتدای دی‌ماه امسال استفاده از نسخه الکترونیک در کشور در حوزه سلامت، اجباری شد. مدیرکل درمان غیرمستقیم سازمان تأمین‌اجتماعی بهره‌مندی از نسخه الکترونیک را در کنار بسیاری از مزایای مهم این طرح مانند سهولت در دسترسی به سوابق پزشکی بیماران برای درمان با‌کیفیت و کاهش هزینه‌ها، سبب برقراری عدالت در برخورداری از خدمات درمانی توصیف می‌کند. گفت‌وگوی آتیه‌نو را با شهرام غفاری، در خصوص اجرای نسخه الکترونیک در تأمین‌اجتماعی و مزایا و چالش‌های طرح، پیش رو دارید.
اجرای نسخه الکترونیک در مراکز طرف قرارداد از سوی سازمان چه زمانی کلید خورد و چه روندی را در پیش گرفت؟
اجرای طرح نسخه الکترونیک از سال ۱۳۹۴ به صورت آزمایشی در استان یزد با تعداد ۹ پزشک آغاز و ابتدا سال ۱۳۷۰ نسخه تولید شد. روند اجرای طرح تا سال ۱۳۹۶ به صورت آزمایشی ادامه یافت و در این سال علاوه بر استان یزد، استان‌های خراسان رضوی، اصفهان، البرز، تهران و گیلان نیز به مجموعه تولید نسخه الکترونیک اضافه شدند.
سال ۱۳۹۷، طرح به حالت عمومی در کل کشور پیاده‌سازی و اجرا شد. لازم بود هر استان با توجه به موقعیت استراتژیک استان و همچنین شرایط خاص پزشکان و تخصص‌های مختلف با توجه به محدودیت‌ها و موارد مشابه آن وارد طرح شود تا امکان ارزیابی مسائل و مشکلات طرح به دست آید.
نتیجه اجرای طرح به کجا انجامید؟
در این سال با مشارکت ۳ هزار و ۵۴۲ پزشک از سراسر کشور، یک میلیون و ۱۷۶ هزار و ۷۶۷ نسخه تولید که این میزان در شروع کار قابل توجه بود. استان‌های یزد، خراسان رضوی، اصفهان بیشترین و استان‌های قم، سمنان و هرمزگان کمترین میزان مشارکت در تولید نسخه الکترونیک را در این سال داشتند. در سال ۱۳۹۸، طرح حالت همگانی پیدا کرد و با برطرف شدن برخی مسائل از جمله اعطاء وام جهت خرید تجهیزات زیر ساخت، افزایش پهنای باند، طراحی بهتر سیستم، بارگزاری قوانین و دستورالعمل‌های به روز، طراحی گزارش عملکرد روزانه پزشک و موارد مشابه، استقبال پزشکان نیز افزایش پیدا کرد؛ به طوری که از طریق ۸ هزار پزشک، بیش از ۱۰ میلیون و ۸۹۸ هزار و ۹۶۷ نسخه تولید شد که این میزان، ۱۰ برابر بیش از از سال ۹۷ بود. در آن سال، استان‌های خراسان رضوی و اصفهان به عنوان پیشتازان طرح معرفی شدند.
… و طرح نسخه الکترونیک با استقبال وزارت بهداشت مواجه شد و اجرای این طرح در این وزارتخانه نیز مورد توجه قرار گرفت…
بله! در سال ۱۳۹۹ مطابق بند «الف» ماده (۷۴) قانون برنامه ششم توسعه، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مکلف به ارائه خدمات الکترونیک سلامت شد و نیز تمامی مراکز سلامت و واحدهای ذی‌ربط اعم از دولتی و غیردولتی موظف به همکاری در این زمینه شدند. از طرفی بند «ز» تبصره ۱۷ قانون بودجه سال ۹۹ سازمان‌های بیمه‌گر پایه درمان را مکلف کرده است که نسخه الکترونیک را مبتنی بر شماره کد ملی و مشخصات فردی بیمار، مشخصات فردی و شماره نظام پزشکی پزشک، شناسه یکتای مرکز ارائه خدمت، نوع و میزان خدمت، زمان ارائه خدمت، شناسه الکترونیک پرداخت بیمار، شناسه کد اختصاص پایانه فروشگاهی و هزینه خدمت به تفکیک سهم بیمه و بیماری طراحی و اجرا کنند.
میزان استقبال از نسخه الکترونیک چگونه بود؟
باید گفت، در سال ۹۹ تعداد ۲۵ میلیون و ۲۱۲ هزار و ۹۵۰ نسخه الکترونیک توسط پزشکان تولید شد؛ به گونه‌ای که هر پزشک حداقل یک مورد نسخه الکترونیک را تا اوایل آذر‌ماه سال ۹۹ تولید کردند. گرچه با شیوع کرونا، میزان مراجعات بیماران به پزشک نسبت به سال قبل کاهش ۲۰ درصد داشت، اما استقبال پزشکان از این طرح به طور چمشگیری فزاینده بود.
پس از اجرای نسخه الکترونیک در سازمان تأمین‌اجتماعی و مراکز طرف قرارداد، این طرح در سازمان بیمه سلامت نیز به اجرا درآمد؛ جایگاه تأمین‌اجتماعی را در به‌کارگیری نسخه الکترونیک چگونه ارزیابی می‌کنید؟
سازمان تأمین‌اجتماعی به عنوان بزرگترین خریدار و دومین ارائه‌کننده خدمات تشخیصی و درمانی در کشور مدیریت هزینه‌ها و مصارف در بخش درمان و اتخاذ سیاستگذاری‌ها و استراتژی‌های مناسب در راستای ارتقاء سطح کیفی و کمی خدمات به بیمه‌شدگان از اهمیت و اولویت بسیار بالایی برخوردار است؛ از طرفی با توجه به اینکه حفظ سلامت و دسترسی به خدمات درمانی مورد نیاز از دغدغه‌های اصلی بیمه‌شدگان، مستمری‌بگیران و آحاد جامعه زحمتکش کارگری است، سلامتی بیمه‌شدگان از موضوعات کلیدی مورد توجه سازمان تأمین‌اجتماعی به شمار می‌رود؛ بنابراین سازمان تأمین‌اجتماعی با اعتقاد به عدالت در برخورداری از خدمات درمانی با بهره‌مندی از تمام ظرفیت سازمانی خود در تلاش است به این نیاز مهم و اساسی جمعیت تحت پوشش پاسخ دهد و در همین راستا ضمن استفاده از امکانات مراکز ملکی سعی کرده است با توسعه قرارداد با پزشکان و مؤسسات درمانی سرپایی و بستری، دسترسی بیمه‌شدگان به خدمات سلامت را تأمین و تسهیل کند. بر این اساس، میزان استقبال از خدمات تأمین‌اجتماعی نیز بسیار چشمگیر است و با توجه به جمعیت ۴۵ میلیونی بیمه‌شدگان که بیش از ۵۰ درصد جمعیت کشور را شامل می‌شود، بیش از ۵ میلیون مراجعه سالانه در بخش بستری و ۳۵۰ میلیون مراجعه در بخش خدمات سرپایی ایجاد می‌شود. در نتیجه سازمان تأمین‌اجتماعی تلاش کرده است با فراهم‌سازی زیرساخت‌های لازم سخت‌افزاری و نرم‌افزاری اقدام به ارائه خدمات درمانی آسان‌تر به بیماران کند.
درحال حاضر میزان صدور نسخ الکترونیک در مراکز طرف قرارداد چقدر است و با اجباری شدن صدور نسخه الکترونیک از ابتدای دی‌ماه، این میزان چند درصد افزایش یافت؟
نسخه الکترونیک توسط پزشکان در مطب و درمانگاه‌ها صادر شده و به دنبال آن نسخه‌پیچی الکترونیک خدمات تجویز شده در مراکز پاراکلینیک و داروخانه انجام می‌شود. با توجه به حذف کامل کاغذ که شامل سربرگ پزشک و دفترچه‌های درمانی از ابتدای دی‌ماه امسال، ۲۲ درصد ویزیت پزشکان رشد داشته است؛ یعنی از میزان ۶۸ درصد تا پایان آذر‌ماه به ۸۳ درصد تا پایان دی‌ماه رسیده است. همین میزان برای داروخانه رشد ۴۱ درصدی داشته است یعنی میزان نسخه‌پیچی الکترونیک داروخانه‌ها از ۵۶ درصد تا پایان آذر‌ماه امسال به ۷۹ درصد در پایان دی‌ماه رسیده است. این میزان در نسخ الکترونیک پاراکلینیک برابر با ۵۲ درصد نسبت به نسخ آذر‌ماه بوده است. هم‌اکنون ۶۵ درصد نسخ پاراکلینیک به صورت الکترونیک ارائه می‌شود.
اجباری شدن صدور نسخه الکترونیک سبب ایجاد نارضایتی مبنی بر «کند شدن ویزیت بیماران» و نیز «نداشتن امنیت اطلاعات» شده است، در این زمینه نظرتان چیست و چه اقداماتی را برای ایجاد امنیت اطلاعات در پیش دارید؟
نسخه‌نویسی الکترونیک مانند هر تغییری قطعاً دارای اشکالاتی در ابتدای راه هست؛ قطعاً کندی یا قطعی موقت سامانه که منجر به معطلی بیمه‌شدگان می‌شود، یکی از مهمترین معضلات سیستم‌های الکترونیک کشور است که با افزایش پهنای باند و ارتقاء ظرفیت‌های مخابراتی این مشکل تا حدودی برطرف شده است. در خصوص عدم امنیت اطلاعات با توجه به صیانت اطلاعات بیماران این موضوع توسط مراجع ذی‌صلاح بررسی شده است. حفظ حقوق بیماران در خصوص محرمانگی اطلاعات آنها درون سیستم پرونده الکترونیک سلامت از طریق تدوین قوانین و استانداردهایی میسر شده است؛ به گونه‌ای که از یک‌سو دسترسی کاربران و بیماران را فراهم کند و از سوی دیگر راه‌های امنیتی حفظ حقوق بیماران را تأمین کند. این دسترسی کاربران در قالب خواندن، نوشتن و مرتب کردن اطلاعات باید کنترل شود که در این زمینه ابزار کنترل دسترسی و سطح دسترسی رمزگذاری و تدوین شناسه‌ها کمک خواهد کرد. معتقدم؛ باید در این زمینه قوانین جدیدی تدوین کرد و اگر قرار است که (HER)ها به وسیله هر دو بیماران و متخصصان بالینی استفاده شود، رعایت جنبه‌های پزشکی قانونی در آن ضروری به نظر می‌رسد. از آنجا که سیستم (HER) مخزن اطلاعات مربوط به بیماران است، باید به گونه‌ای طراحی شود که به مسأله امنیت و محرمانگی اطلاعات خدشه‌ای وارد نکند و تنها افراد مجاز و با اختیارات محدود قادر به استناد باشند. می‌توان گفت، تدوین استانداردها، قوانین و راهنماها از جمله مهمترین راهکارها در حفظ حقوق بیماران است.
در حال حاضر مهمترین چالش استفاده از نسخ الکترونیک را چه مسائلی تشکیل می‌دهد؟
مشکلات و چالش‌های این طرح را می‌توان از ابعاد مختلف بررسی کرد که عمدتاً یا زیرساختی هستند مانند مشکلات مخابراتی، ظرفیت اینترنتی و پهنای باند و ظرفیت سرورها… که باعث بروز کندی و قطعی سیستم‌های نسخه‌نویسی و نسخه‌پیچی شده و سبب اعتراض کاربران و گیرندگان خدمت می‌شود؛ یا مشکلات ناشی از خود سامانه‌های نسخه‌نویسی است؛ مانند اینکه (user- friendly) نباشد و کار با این سامانه‌ها را سخت کند. همچنین استاندارد نبودن کدینگ خدمات دارو، مقاومتی که به طور طبیعی برخی از مؤسسات و پزشکان طرف قرارداد نسبت به اجرای طرح دارند، همکاری نه چندان خوب برخی از بیمه‌های تکمیلی و بسیاری مسائل دیگر از جمله چالش‌هایی بودند که طرح با آنها روبه‌رو بود که خوشبختانه بسیاری از آنها در گذر زمان درحال حل‌وفصل است.
بهره‌مندی از نسخه الکترونیک چه نتایج سودمندی را در پی دارد؟
باید گفت، الکترونیک کردن وضعیت اطلاعات پزشکی و سلامت بیمار یکی از شیوه‌های نوین در دنیاست. هدف از آن، جلو رفتن با پیشرفت‌های هر روز فناوری است. این روند، امکان بررسی سوابق بیماری افراد و ارائه خدمات و کمک‌های پزشکی را بهتر فراهم می‌کند و به زبان ساده نسخه الکترونیک یعنی مکانیزه کردن وظایف و تکالیف واحدهای ارائه‌دهنده خدمات بهداشت و درمان؛ اما اینکه اهمیت این موضوع در چه مسأله‌ای نهفته است، باید تأکید کنم با پیاده‌سازی سامانه اطلاعاتی به صورت یکپارچه، قابلیت کاربری و طیف گسترده‌ای از اطلاعات بیمار در اختیار پزشک و پرستار قرار می‌گیرد و سبب می‌شود تا داده‌ها و اطلاعات بالینی، دموگرافی، اجتماعی و مالی – که مربوط به مراقبت‌های بهداشتی و درمانی فرد است – به صورت یکجا و مستند در اختیار کادر درمان قرار گیرد.
اجرای این طرح در تأمین‌اجتماعی تا چه حد در ارتقاء خدمات مؤثر بوده است؟
این امر نه‌تنها بهبود وضعیت خدمت‌رسانی را در پی داشته است، بلکه در تمامی ابعاد حوزه سلامت به کاهش شدید در هزینه‌ها می‌انجامد. به عنوان مثال، شخصی ممکن است دو سال قبل در یک شهرستان اقدام به تصویربرداری از ریه خود کرده باشد اما امروز اسکن مربوطه (به هر دلیل) مفقود شده است. حالا همین شخص در وضعیت کنونی برای عارضه ریوی خود مجدداً به پزشک مراجعه می‌کند و او علاوه با تصویربرداری مجدد، به دنبال تصدیق «گراف‌های پزشکی» با یکدیگر است. اگر سیستم یکپارچه‌ای وجود داشته باشد، بدون تردید در همان موقع پزشک می‌تواند این مقایسه را در چند دقیقه انجام دهد و نتیجه نهایی را به بیمار اعلام کند؛ این یعنی کاهش هزینه‌ها و پاسخگویی سریع. از سوی دیگر حذف خطاهای پزشکی که سهوا به دلیل گاهی خط پزشک، دستورهای تداخلی ایجاد می‌شد، از طریق سیستم نسخه الکترونیک امکان‌پذیر شده است.
بنابراین می‌توان گفت، مزایای نسخه الکترونیک بسیار گسترده است…
… بله؛ یکی از مهمترین مزایای این طرح فراهم شدن امکان دسترسی به اطلاعات درمانی بیماران از جمله سوابق درمان، آلرژی‌ها، حساسیت‌های دارویی، نتایج آزمایشگاه و… به صورت یکپارچه است. همچنین در قالب این طرح دسترسی به اطلاعات دارویی برای پزشکان میسر است و از طرفی پایش داروهای بیماران نیز فراهم می‌شود. اجرای این طرح کمک می‌کند تا خطاهای پزشکی به طور قابل توجهی کاهش و کیفیت خدمات افزایش پیدا کند. مزیت مهم دیگر اینکه امکان نسخه‌نویسی از راه دور را به ویژه در شرایط حاد و بحرانی مانند شیوع کرونا، میسر می‌کند.
علاوه بر نتایج این طرح در حوزه درمان، اجرای این طرح در تأمین‌اجتماعی منجر به ایجاد سهولت در چه زمینه‌هایی شده است؟
اجرای این طرح دسترسی بیمه‌شدگان به بانک اطلاعاتی خود را میسر کرده و به این ترتیب چنان‌چه بیماران خواهان ارائه اطلاعات خود به سایر پزشکان شوند، سابقه درمانی آنها قابل دسترسی برای درمانگران می‌شود. همچنین این طرح کمک می‌کند تا پیاده‌سازی قوانین و دستورالعمل‌های درمانی با سهولت بیشتری انجام شود. امکان نظارت بر عملکرد مؤسسات درمانی طرف قرارداد و غیر طرف قرارداد و نیز نظارت بر رفتار بیمه‌شدگان در قالب این طرح میسر است. نظارت و کنترل هزینه‌های درمان و فراهم شدن امکان بودجه‌ریزی عملیاتی در بخش درمان از دیگر مزایای اجرای طرح به شمار می‌رود.
خبرنگار: سلاله صدرایی، خبرنگار هفته نامه تأمین
